Paia-nui-a-Rangi
1. (personal name) according to some versions of the creative narratives, he separated his parents Rangi-nui and Papa-tū-ā-nuku. Also known as Rangi-hāpainga.
(Te Māhuri Study Guide (Ed. 1): 40-42;)
I te mea ka rewa a Rangi-nui ki runga, ko Tāne-te-waiora ka huaina tōna ingoa ko Tāne-nui-a-Rangi-e-tū-iho-nei; ko Tūkāriri ka huaina tōna ingoa ko Tū-mata-uenga-a-Rangi-e-tū-iho-nei; ko Rangi-hāpainga ka huaina tōna ingoa ko Paia-nui-a-Rangi-e-tū-iho-nei; ko Rongo-hīrea ka huaina tōna ingoa ko Rongo-marae-roa-a-Rangi (HWM 12). / Because Rangi-nui was elevated above, Tāne-te-waiora was renamed Tāne-nui-a-Rangi-e tū-iho-nei; Tūkāriri was renamed Tū-mata-uenga-a-Rangi-e-tū-iho-nei; Rangi-hāpainga was renamed Paia-nui-a-Rangi-e-tū-iho-nei; and Rongo-hīrea was renamed Rongo-marae-roa-a-Rangi.
See also Rangi-hāpainga
pā
1. (verb) (-ia) to block up, obstruct, dam, close off an open space.
Ko te matenga o te tangata, ka hinga i te patu ki roto i te wai ka pāia, arā ka punia; koia Te Waipā (M 2004:406). / The people who were killed and fell into the stream blocking it up and bamming it, hence the name Te Waipā.
Synonyms: kōpeka, kōpekapeka, kati, taupā, taupare, whakakōroiroi, whakapā, whakahōtaetae, ngihangiha, ārai, aukati, hōtaetae, pākati, tāiha, taipuru, ārei
2. (noun) fortified village, fort, stockade, screen, blockade, city (especially a fortified one).
Ka rongo ngā hōia i roto i te pā i te tangi o te piukara, ka pikipiki ki runga ki ngā tāepa o te pā (TPH 7/7/1905:5). / When the soldiers in the fort heard the bugle they climbed onto the palisades of the fort.
Synonyms: tītopa, pāhoka, pāhokahoka, pātakitaki, tūrutu, pātūtū, whakaruru, rī, tauārai, mata, ārai, rīanga, takitaki, pākai, pākai riri, araarai, pātū, pekerangi, ārei
3. (noun) inhabitants of a fortified place.
Ka hemokai te pā, ka kai ki te rākau tae atu ki te tangata (TKO 12/10/1918:10). / The people in the pā were starving and ate plants and even people.
4. (noun) weir to trap eels.
He pā tuna i te awa o Nūhaka i te takiwā ki a Ngāti Rangi (HP 1991:15). / There was an eel weir in the Nūhaka river in the Ngāti Rangi territory.
Rangi-hāpainga
1. (personal name) according to some versions of the creative narratives, Rangi-hāpainga separated Rangi-nui and Papa-tū-ā-nuku. Also known as Paia-nui-a-Rangi.
(Te Māhuri Study Guide (Ed. 1): 40-42;)
I te mea ka rewa a Rangi-nui ki runga, ko Tāne-te-waiora ka huaina tōna ingoa ko Tāne-nui-a-Rangi-e-tū-iho-nei; ko Tūkāriri ka huaina tōna ingoa ko Tū-mata-uenga-a-Rangi-e-tū-iho-nei; ko Rangi-hāpainga ka huaina tōna ingoa ko Paia-nui-a-Rangi-e-tū-iho-nei; ko Rongo-hīrea ka huaina tōna ingoa ko Rongo-marae-roa-a-Rangi (HWM 12). / Because Rangi-nui was elevated above, Tāne-te-waiora was renamed Tāne-nui-a-Rangi-e tū-iho-nei; Tūkāriri was renamed Tū-mata-uenga-a-Rangi-e-tū-iho-nei; Rangi-hāpainga was renamed Paia-nui-a-Rangi-e-tū-iho-nei; and Rongo-hīrea was renamed Rongo-marae-roa-a-Rangi.